چیستی فواصل آیات

فواصل آیات

فاصله در لغت و اصطلاح:

✅ بازه و مسافت میان دو چیز.

✅ کلمه آخر آیه است. 

✅در اصطلاح فاصله به واژهاى گفته مىشود که در پایان آیهاى آمده و آن را از آیه بعد جدا کرده و باعث آهنگین شدن آیه شده است چون سجع در نثر و قافیه در نظم.

«اقسام فواصل»

♦️ الف) پایان هر آیه با آغاز آن

1⃣ تمکین: تمکین فاصله ایى است که واژههاى پیش از آن، هم از نظر لفظ و هم معنى مقدمه ى گفتن آن را فراهم میکند. مانند:

لا تُدْرِکُهُ الْابْصار...وَ هُوَ اللّطِیفُ الْخَبِیر. خداوند قابل دیدن نیست؛ زیرا جسم نیست؛ بلکه لطیف است؛ و چشم انسان نمیتواند موجودات لطیف را ببیند؛ ولى او خبیر است و همه را میبیند.

2⃣ تصدیر: یعنى ختم کلام با عباراتى است که در صدر آیه از آن استفاده شده که آن را «ردّ العجز على الصدر» نیز مى‏نامند مانند:

و هَبْ لَنا مِنْ لَدُنْکَ رَحْمَةً إِنَّکَ أَنْتَ الْوَهَّابُ که صدر و ذیل کلام با عبارت «هب و وهّاب» شکل گرفته است.

3⃣ توشیح: عبارت است از آن‏که در ابتداى کلام معنائى باشد که پایان کلام هم، بدان منتهى شود، مانند: 

إنَّ اللَّهَ اصْطَفى‏ آدَمَ وَ نُوحاً وَ آلَ إِبْراهِیمَ وَ آلَ عِمْرانَ عَلَى الْعالَمِینَ که از معناى گزینش افراد مذکور در آیه، فاصله آن روشن مى‏شود، زیرا افراد مذکور، صنفى از عالمین هستند.

4⃣ ایغال: عبارت است از آن‏که متکلم مى‏خواهد معناى کلامش را پیش از رسیدن به پایان آن کامل کند، مانند:

أولئِکَ الَّذِینَ اشْتَرَوُا الضَّلالَةَ بِالْهُدى‏ فَما رَبِحَتْ تِجارَتُهُمْ وَ ما کانُوا مُهْتَدِینَ که کلام با در آمدن عبارت: «فما ربحت تجارتهم» تمام شده و لکن معنائى افزون بر آن ذکر کرده و مى‏فرماید: «ما کانوا مهتدین».

♦️ ب) پایان آیه با پایان آیه دیگر

1⃣ کلام متوازى: توافق دو فاصله یا بیشتر در وزن آنها و در حروف سجع مانند: 

«فیها سرر مرفو(عه) و اکواب موضو(عه) و نمارق مصفو(فه)» 

2⃣ کلام مُطَرَّف: توافق در حروف سجع و نه وزن، مانند: 

«ما لکم ترجون للّه (و قارا) و قد خلقکم (اطوارا)» 

3⃣ کلام متوازن: توافق در وزن و حروف، نه در سجع مانند: 

«انّهم یرونه (بعیدا) و نراه (قریبا)» 

4⃣ کلام مُرَصَّع: توافق در وزن و حروف سجع با توافق در کلمات از جهت‏ نظم و تألیف، مانند: 

«ان إلینا (أیابهم) ثمّ ان علینا (حسابهم)»

5⃣ کلام مُتماثل: توافق در وزن و سجع و توازن و تألیف و عدد کلمات مانند:

  «و اللیل إذا (عسعس) و الصبح إذا (تنفّس)».

6⃣ کلام مُتَقارب: کلامى که در حروف متقارب در تمامى اقسام مذکور (وزن، سجع، توازن، تالیف و عدد کلمات)، از نظر سجع باهم توافق دارند. مانند:

  «ق. وَ الْقُرْآنِ الْمَجِیدِ**، بَلْ عَجِبُوا أَنْ جاءَهُمْ مُنْذِرٌ مِنْهُمْ فَقالَ الْکافِرُونَ هذا شَیْ‏ءٌ عَجِیبٌ**»